Alimenty to, mówiąc krótko, świadczenia do których zobowiązana jest jedna osoba względem drugiej, ze względu na wiek, stan zdrowia, stopień nieporadności życiowej lub sytuację finansową.
Obowiązek alimentacyjny regulują art. 128 – 1441 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. kodeks rodzinny i opiekuńczy.
Alimentów mogą żądać dzieci od swoich rodziców (oraz dziadków), rodzice od swoich dzieci (oraz wnuków), małżonkowie od siebie nawzajem (w określonych sytuacjach również po rozwodzie), matka dziecka od ojca dziecka niebędącego jej mężem (w ograniczonym ustawą zakresie). W określonych sytuacjach alimentów mogą żądać również dzieci od swojego ojczyma lub macochy lub na odwrót, ojczym i macocha od swoich pasierbów. Możliwe jest również powstanie obowiązku alimentacyjnego między rodzeństwem.
W pierwszej kolejności należy odnieść się do celu jakiemu mają służyć alimenty, a jaki został wskazany na początku artykułu. Alimenty nie są świadczeniem, które przysługuje każdemu bez względu na jego możliwości zarobkowania i potrzeby finansowe, lecz świadczeniem, które, w wypadku braku środków do życia, ma na celu zapewnienie je osobie uprawnionej do otrzymania alimentów.
Przykładowo, jeżeli dziecko w wieku 18 lat kontynuuje naukę, osiąga dobre wyniki i w związku ze skoncentrowaniem się na uzyskiwaniu kwalifikacji do przyszłego wykonywania zawodu nie może podjąć pracy zarobkowej, alimenty będą jak najbardziej zasadne. Jeżeli jednak dziecko pracuje i zarabia na swoje utrzymanie, to brak będzie najprawdopodobniej podstaw do orzeczenia przez sąd o powstaniu obowiązku alimentacyjnego. Celowo użyłem słowa „najprawdopodobniej”, gdyż każdy przypadek jest odmienny i sąd powinien dokonać jego analizy w celu wydania orzeczenia.
Wysokość obowiązku alimentacyjnego należy również oceniać poprzez porównanie możliwości zarobkowych zobowiązanego (osoby, która ma płacić alimenty) i uzasadnionych potrzeb uprawnionego (osoby, która ma otrzymywać alimenty). Dziecko posiadające dobrze płatną pracę ale jednocześnie żądające alimentów od ubogiego ojca może nie uzyskać alimentów lub uzyskać je w mniejszej wysokości niż np. bezrobotne dziecko dochodzące alimentów od zamożnego ojca.
W tym miejscu podkreślić należy kilka rzeczy. Mówiąc o możliwościach zarobkowych nie mamy na myśli dokładnie tego, ile dana osoba zarabia, ale to ile ktoś mógłby zarabiać mając na uwadze swoje kwalifikacje, doświadczenie zawodowe i stan zdrowia. Zdrowy rodzic niepodejmujący pracy posiada możliwości zarobkowe, a to, że nie pracuje wynika z jego braku zaangażowania w podjęcie pracy. Oczywiście mówimy o przypadku niepodejmowania pracy z wyboru - jeżeli ktoś regularnie poszukuje pracy, zgłasza się do lokalnego urzędu pracy, sąd weźmie taki stan rzeczy pod uwagę.
Drugą z kwestii jakie należy podkreślić jest znaczenie uzasadnionych potrzeb osoby uprawnionej do alimentów. Uzasadnionymi potrzebami są wyżywienie, odzianie, opłata zobowiązań mieszkaniowych, zakup lekarstw, wydatki związane z edukacją, wychowaniem itp. Nie jest uzasadnioną potrzebą zakup używek, luksusowych sprzętów, czy zwykła chęć uzyskania środków pieniężnych.
W praktyce konieczne jest wykazanie swoich potrzeb, np. poprzez dołączenie do pozwu paragonów/faktur za zakup określonych przedmiotów czy usług, przedłożenie zaświadczeń o stanie zdrowia, czy kontynuowaniu nauki.
Istotną kwestią jest to, że obowiązek alimentacyjny wcale nie musi oznaczać konieczności płacenia określonej kwoty pieniędzy. Do obowiązku alimentacyjnego wliczamy również starania związane z opieką lub wychowaniem.
Obowiązek alimentacyjny trwa tak długo jak długo osoba uprawniona do alimentów nie jest w stanie sama spełniać swoich potrzeb życiowych. Może się on zakończyć stosunkowo szybko (np. jeżeli dziecko po osiągnięciu pełnoletniości podejmie pracę i będzie w stanie się utrzymać) lub późno a czasami nawet wcale (dziecko niepełnosprawne w stopniu ciężkim, zniedołężniali rodzice). Jeżeli możliwości zarobkowe lub uzasadnione potrzeby ulegną zmianie, istnieje możliwość zmniejszenia lub podwyższenia świadczenia alimentacyjnego.
Obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej (czyli rodziców, dziadków, wnuki, ale już nie wujków, ciotek) oraz rodzeństwo. Pierwszeństwo ma bliższość pokrewieństwa, tzn. jeżeli znajdujemy się w niedostatku, w pierwszej kolejności zwracamy się z roszczeniem alimentacyjnym do osób nam najbliższych, np. do rodziców zamiast do dziadków.
Osoba zobowiązana do płacenia alimentów może się o nich uchylić jeżeli ich zasądzenie byłoby niezgodne z zasadami współżycia społecznego, czyli w skrócie godziłoby w elementarne poczucie sprawiedliwości ludzkiej. Jako przykład można podać ojca całe życie nadużywającego alkoholu i znęcającego się nad dziećmi, który po latach żąda od nich alimentów.
W tym konkretnym przypadku należy rozróżnić dwie możliwe sytuacje. W pierwszej z nich dziecko nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (tzn. nie może samo decydować o dokonaniu przez siebie czynności wpływającej na jego stan prawny) ponieważ jest albo niepełnoletnie, albo jest pełnoletnie, ale ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych albo nie posiada jej w ogóle, np. w wyniku ubezwłasnowolnienie. W takim wypadku dziecko reprezentuje jeden z rodziców, a w jego braku osoba za dziecko odpowiedzialna, np. opiekun. Pełnoletnie dziecko z pełną zdolnością do czynności prawnych może osobiście wystąpić z powództwem.
Rodzice mają obowiązek alimentacyjny wobec dziecka jeżeli nie jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka pozwalają mu na utrzymanie się (np. zgromadzone oszczędności, dobrze prosperująca firma itp.). Rodzice mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego wyłącznie gdy skutkowałby on nadmiernym uszczerbkiem ich majątku lub gdy dziecko nie dokłada starań w kierunku usamodzielnienia się.
Jeżeli świadczenia alimentacyjne od rodziców są niewystarczające w stosunku do zaspokojenia potrzeb dziecka, w dalszej kolejności odpowiedzialni są dziadkowie, pradziadkowie itd.
Również rodzic posiada możliwość żądania alimentów od swojego dziecka, zgodnie z zasadami opisanymi powyżej, z tą różnicą, że w pierwszej kolejności powinien starać się uzyskać alimenty od małżonka (o czym dalej).
Jeżeli świadczenia alimentacyjne od dziecka są niewystarczające w stosunku do zaspokojenia potrzeb rodzica, w dalszej kolejności odpowiedzialne są wnuki, prawnuki itd.
Można również żądać alimentów od rodzeństwa, które jednak może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych jeżeli wiążą się one z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub jego rodziny. Czym jest nadmierny uszczerbek? Tą kwestię każdorazowo ocenia sąd. Przykładowo jednak wskazać należy, że nadmiernym uszczerbkiem będzie brak możliwości utrzymania się przy konieczności płacenia alimentów rodzeństwu. Nie będzie natomiast nadmiernym uszczerbkiem drobne, w porównaniu do naszych możliwości zarobkowych, zobowiązanie finansowe w postaci alimentów.
Można oczywiście żądać alimentów od małżonka, z uwagi na fakt, iż małżonkowie mają moralny i prawny obowiązek pomocy względem siebie. W niektórych przypadkach możliwe jest również żądanie alimentów od byłego małżonka lub małżonka pozostającego w separacji.
Małżonek który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a więc zarówno taki, który w ogóle nie był winny rozpadu małżeństwa, jak i ten, który razem z drugim małżonków ponosi wspólną winę za rozpad małżeństw, a także w sytuacji, gdy orzeczenie o rozwodzie miało miejsce bez orzekania o winie, może żądać od byłego małżonka alimentów jeżeli znajdzie się w niedostatku, czyli braku możliwości zaspokajania jego podstawowych potrzeb.
Dalej idące uprawnienie polega na możliwości żądania alimentów przez małżonka niewinnego od małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. W takiej sytuacji nie musi dojść po stronie małżonka niewinnego do niedostatku, wystarczy, że wskutek rozwodu sytuacja materialna małżonka niewinnego istotnie się pogorszy. Oznacza to, że małżonek, który został przez sąd uznany za niewinnego rozpadu małżeństwa może żądać od małżonka uznanego za wyłącznie winnego alimentów jeżeli poziom życia małżonka niewinnego będzie niższy niż w trakcie trwania małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny wygasa po zawarciu przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego związku małżeńskiego. Jednakże jeżeli zobowiązanym do płacenia alimentów jest małżonek, który nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia (np. w sytuacji gdy sąd nie orzekał o winie małżonków w ogóle) obowiązek ten wygasa po 5 latach. Sąd ma możliwość z ważnych powodów wydłużyć termin 5-letni.
Ojciec dziecka niebędący mężem matki zobowiązany jest przyczynić się do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz trzymiesięcznym utrzymaniem matki w okresie porodu. Koszty te liczone są proporcjonalnie do możliwości zarobkowych matki i ojca dziecka, tzn. przykładowo, jeżeli ojciec dziecka zarabia trzykrotnie więcej od matki, a koszty opisane powyżej wyniosły 2000 zł to ojciec powinien pokryć ¾ tej sumy, czyli kwotę 1500 zł. Według orzecznictwa Sądu Najwyższego, za ww. koszty należy uważać „wszystkie wydatki, które stały się potrzebne wskutek ciąży lub porodu, których by matka dziecka nie miała, gdyby nie była w ciąży albo gdyby nie rodziła” (orzeczenie Sądu Najwyższego z 8 października 1953 r. sygn. I C 1261/53).
Powyższe roszczenia przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu, przysługują matce również gdy dziecko urodzi się nieżywe, a jeżeli ojcostwo zostało uwiarygodnione (pojęcie szersze niż ustalenie ojcostwa, wystarczy wykazać, iż dany mężczyzna jest najprawdopodobniej ojcem dziecka), kobieta może żądać pokrycia kosztów ww. wydatków jeszcze przed porodem.
Pasierbowie mogą żądać alimentów od małżonka ich rodzica niebędącego ich rodzicem jeżeli przyczyniał się on do ich utrzymania i wychowania, a żądanie takie odpowiada zasadom współżycia społecznego. Ojczym lub macocha mogą również żądać alimentów od swoich pasierbów jeżeli nie przeczy to zasadom współżycia społecznego.
Alimenty to niejednokrotnie drażliwy temat, czy to z uwagi na delikatne tematy finansowe, czy na też na stan rodzinny. Należy jednak pamiętać, że podstawowym zadaniem alimentów jest pomoc osobie, która jej potrzebuje - a to cel, który powinien stać ponad wszelkimi innymi.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,