Darowizna jest jedną z najpowszechniejszych czynności prawnych w naszym życiu. Można z całą pewnością założyć, że każde z nas dało kiedyś koledze w szkole kartkę papieru, dało dziecku kieszonkowe, albo dało komuś prezent, a więc nawet nieświadomie, dokonało darowizny.
Darowizna to w najprostszych słowach podarowanie osobie dóbr lub praw, które powiększą majątek osoby obdarowanej.
Przedmiotem darowizny może być rzecz, nieruchomość, pieniądze lub prawo. Istotne jest jedynie to, by obdarowany mógł danym przedmiotem dysponować, tzn. mieć prawo do decydowania o tym, co z nim zrobi.
Prawo wymaga, by oświadczenie darowizny było dokonane w formie aktu notarialnego, ale jeżeli dokonamy jej w innej formie (np. ustnie lub pisemnie) to będzie ona ważna, jeżeli spełniliśmy wynikające z niej świadczenie, tzn. kiedy faktycznie przekazaliśmy darowiznę. Przykładowo darujemy swojemu synowi kwotę 2000 zł w drodze ustnej. Jeżeli nie daliśmy synowi gotówki lub nie dokonaliśmy przelewu na jego rachunek bankowy, nie możemy mówić o istniejącej umowie darowizny. Jeżeli natomiast dokonaliśmy przekazania pieniędzy, to jest ona darowizną, gdyż doszło do spełnienia świadczenia, czyli faktycznego przekazania przedmiotu darowizny.
Omawiając formę prawną darowizny, należy również pamiętać, że niektóre czynności prawne muszą być wymagane w przewidzianej prawem formie. Nie jest dopuszczalna darowizna np. nieruchomości w drodze umowy ustnej, czy nawet zwykłej pisemnej, musi być ona dokonana w formie aktu notarialnego.
Darczyńca, czyli osoba dokonująca darowizny jest odpowiedzialny względem obdarowanego za opóźnienie, niewykonanie i nienależyte wykonanie darowizny. Jeżeli rzecz darowana ma wady, w wyniku których obdarowany poniósł szkodę, darczyńca jest zobowiązany do naprawienia tej szkody, chyba że obdarowany mógł z łatwością ową szkodę zauważyć. Przykładem może być darowanie siostrzeńcowi nieruchomości, z widocznie obluzowaną elewacją, która następnie spadła uszkadzając samochód siostrzeńca.
Darczyńca może w związku z darowizną nałożyć na obdarowanego tzw. polecenie, polegające na zobowiązaniu obdarowanego do określonego zachowania (np. przekazania części podarowanego księgozbioru bibliotece). Darczyńca jest uprawniony do żądania wykonania polecenia, jeżeli spełnił już świadczenie, czyli dokonał darowizny. Wyjątkiem jest sytuacja, w której polecenie ma na celu wyłącznie korzyść obdarowanego (np. polecenie kontynuowania studiów, polecenie podjęcia leczenia odwykowego czy też polecenie zaprzestania nadużywania alkoholu).
Po śmierci darczyńcy wykonania polecenia mogą żądać jego spadkobiercy i, co ciekawe, również organ władzy państwowej, jeżeli polecenie miało na względzie interes społeczny.
Darczyńca, który zawarł z obdarowanym umowę darowizny, ale jeszcze jej nie wykonał, może ją odwołać, jeżeli istotnej zmianie uległ jego stan majątkowy. Przykładem może być bogaty wujek, który zawarł z siostrzeńcem umowę darowizny, a następnie, przed jej wykonaniem, uległ wypadkowi i czeka go niezwykle kosztowna operacja.
Darowizna może również zostać odwołana w wypadku rażącej niewdzięczności obdarowanego względem darczyńcy. Rażącą niewdzięcznością może być na przykład niewierność małżeńska, brak zainteresowania ze strony członka rodziny, czy popełnienie przez obdarowanego przestępstwa na szkodę darczyńcy.
Na odwołanie darowizny z powodu niewdzięczności mamy rok, od chwili kiedy dowiedzieliśmy się o przyczynie niewdzięczności. Po śmierci darczyńcy odwołania darowizny mogą dochodzić spadkobiercy darczyńcy, chyba że ten przed śmiercią przebaczył obdarowanemu. Odwołanie darowizny powinno być dokonane w formie pisemnej.
Jeżeli darowizna została dokonana przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie jeszcze przed ubezwłasnowolnieniem, przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej może żądać odwołania darowizny, jeśli biorąc pod uwagę stan majątkowy osoby ubezwłasnowolnionej i okoliczności dokonania darowizny, była ona nadmierna.
Obdarowany, ma również obowiązek dostarczania środków na utrzymanie darczyńcy, który po dokonaniu darowizny popadł w niedostatek, ale tylko w ramach istniejącego jeszcze wzbogacenia. Oznacza to, że obowiązek pomocy ogranicza się tylko do wartości niezużytej jeszcze darowizny. Jeżeli otrzymaliśmy 200 tys. złotych, ale 180 tys. wydaliśmy, będziemy zobowiązani jedynie do pomocy w wysokości 20 tys. złotych. Z opisanego powyżej obowiązku pomocy można się zwolnić, poprzez zwrot przedmiotu darowizny, co ma istotne znaczenie w sytuacji, gdy przedmiotem darowizny była np. nieruchomość o znacznej wartości, a nie mamy środków pieniężnych na udzielenie pomocy darczyńcy.
Otrzymanie darowizny wiąże się z koniecznością uiszczenia przez obdarowanego podatku od jej wartości. Na szczęście ustawodawca przewidział w tym zakresie szereg zwolnień. Po przyjęciu darowizny należy również pamiętać o konieczności zgłoszenia jej w terminie 6 miesięcy naczelnikowi właściwego miejscowo urzędu skarbowego.
W przypadku darowizny obowiązek podatkowy (moment, w którym powstaje nasza należność wobec Skarbu Państwa) powstaje w chwili złożenia przez darczyńcę oświadczenia o darowiźnie lub, gdy nie zachowano przewidzianej formy czynności (np. w przypadku ustnego oświadczenia o darowiźnie) z chwilą jej spełnienia.
Obliczając podatek, który musimy uiścić od otrzymanej darowizny, jesteśmy zobowiązani do określenia jej wartości. W przypadku środków pieniężnych nie stwarza to większego problemu, ale jeżeli przedmiotem darowizny jest np. nieruchomość lub inna rzecz, musimy już szacunkowo określić ich wartość. Podana przez nas wartość jest z kolei oceniana przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego, który może nas wezwać do jej zmiany. Jeżeli nie dokonamy zmiany lub podana przez nas zmieniona wartość nadal nie będzie odpowiadać cenom rynkowym, naczelnik urzędu skarbowego powoła biegłego do oceny wartości rynkowej przedmiotu darowizny. Koszty wydania przez biegłego opinii poniesiemy tylko, jeżeli podana przez nas wartość będzie różniła się od ceny rynkowej ustalonej przez biegłego o więcej niż 33%.
Z tematyką podatku od darowizn wiąże się pojęcie tzw. grupy podatkowej, czyli rodzaju powiązania z darczyńcą. Przynależność do konkretnej grupy ma bezpośredni wpływ na to, jaka kwota jest zwolniona od podatku. Im bliższy stopień pokrewieństwa / spowinowacenia, tym wyższa kwota wolna od podatku.
O I grupie podatkowej mówimy, kiedy jesteśmy dla darczyńcy małżonkiem, wstępnym, zstępnym, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem, ojczymem, macochą lub teściem / teściową. Kwotą wolną od podatku w tej grupie jest 9637 zł.
Spośród I grupy podatkowej wyróżniamy jeszcze tzw. „zerową grupę podatkową”, do której należą małżonek, zstępni (nasi potomkowie w linii prostej, dzieci, wnuki, prawnuki itp.), wstępni (nasi przodkowie w linii prostej, tzn. rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itp.) pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha (I grupa podatkowa, z pominięciem zięcia, synowej oraz teściów). Darowizna dokonana na naszą rzecz przez ww. osoby jest z podatku zwolniona całkowicie, o ile w terminie 6 miesięcy od daty powstania obowiązku podatkowego zgłosimy fakt darowizny naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego.
Do II grupy podatkowej należymy, jeżeli w stosunku do darczyńcy jesteśmy zstępnym rodzeństwa, rodzeństwem rodziców, zstępnymi lub małżonkami pasierbów, małżonkiem rodzeństwa, rodzeństwem małżonka, małżonkiem rodzeństwa małżonka lub małżonkiem innych zstępnych. Kwotą wolną od podatku w tej grupie jest 7276 zł.
III grupa podatkowa zawiera w sobie wszelkich innych nabywców. Należy pamiętać, że w stosunku przysposobienia przysposabiający (np. rodzice adopcyjni) są traktowani jako rodzice biologiczni, a ich przysposobione dzieci jako dzieci biologiczne. Kwotą wolną od podatku w tej grupie jest 4902 zł.
Kwota wolna od podatku oznacza, iż podatek zapłacimy od wartości przedmiotu darowizny przewyższającej daną kwotę, z uwzględnieniem darowizn dokonanych przez tą samą osobę w ciągu ostatnich 5 lat. Przykładowo: otrzymujemy od brata żony w drodze darowizny 10000 zł. 3 lata temu brat żony podarował nam w ten sam sposób kwotę 4000 zł. Oznacza to, że w ciągu 5 lat otrzymaliśmy od brata żony w sumie 14000 zł. Brat żony należy do II grupy podatkowej. Nadwyżką ponad kwotę wolną od podatku jest w podanym przykładzie kwota 6724 zł (14000 – 7276 = 6724) i od takiej kwoty zobowiązani jesteśmy uiścić podatek, który w tym akurat przypadku wynosił będzie 7% wskazanej kwoty.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,