Małżeństwo jest niewątpliwie jedną z najpiękniejszych chwil w życiu człowieka i z założenia powinno być nierozerwalne, przepełnione miłością i wzajemnym wspieraniem się przez małżonków w chwilach słabości. Celowo używam słowa „z założenia”, bo o ile zdarzają się małżeństwa wręcz przykładowe, to niestety często zdarza się, że małżonkowie dochodzą do wniosku że dalsze pozostawanie w związku małżeńskim jest z różnych powodów wysoce niewskazane.
W poniższym artykule poruszę głównie kwestie związane z małżeństwem w ujęciu prawa cywilnego, gdyż kwestie małżeństwa wyznaniowego stanowią zupełnie odmienny przedmiot rozważań. Ślub „kościelny” w obrządku rzymskokatolickim i ślub cywilny, wywierający skutki prawne to dwie odmienne instytucje, które można połączyć zawierając tzw. małżeństwo konkordatowe - zawieramy ślub w kościele, a następnie kapłan w terminie 5 dni dostarcza dokumenty do właściwego miejscowo urzędu stanu cywilnego.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyraźnie rozróżnia instytucje rozwodu i separacji, przy czym dzielą one wiele wspólnych elementów i rozwiązań.
Do majątku wspólnego należą w szczególności (co oznacza, że nie jest to wyliczenie enumeratywne, pełne), zgodnie z art. 31 ustawy kodeks rodzinny i opiekuńczy:
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje jako bezwzględny wymóg uzyskania rozwodu „trwały i zupełny rozkład więzi małżeńskich”, jednocześnie nie precyzując co składa się na więzi małżeńskie i kiedy rozkład ten jest zupełny i trwały. Jest to zdaje się niedopowiedzenie celowe, pozwalające na podejście do każdego przypadku indywidualnie, umożliwiające ocenę charakteru i wzajemnych stosunków między mężem i żoną w każdym małżeństwie. W praktyce jednak trzeba wykazać konkretne elementy i zdarzenia, które wystąpiły pomiędzy małżonkami, a które skłoniły jedną, bądź obydwie strony do żądania rozwodu.
W orzecznictwie i doktrynie zwykło się przyjmować, że więzi łączące małżonków podzielić można na więź emocjonalną, więź fizyczną i więź gospodarczą.
Więź emocjonalna określa dokładnie to co sugeruje jej nazwa, a mianowicie uczucia jakie małżonkowie żywią do siebie wzajemnie. Nawet jeżeli małżonkowie od dawna nie żyją razem, to jeżeli okaże się, że nadal łączy ich mniej lub bardziej gorące uczucie, nie jest możliwe rozwiązanie małżeństwa przez sąd w drodze rozwodu.
Więź fizyczna objawia się w fizycznym współżyciu polegającym na utrzymywaniu kontaktów płciowych między małżonkami. W praktyce klienci dziwią się dlaczego adwokat wypytuje o intymne szczegóły ich pożycia. Chciałbym w tym momencie zapewnić że nie wynika to z niezdrowej ciekawości, lecz z potrzeby poznania charakteru konkretnej sprawy. Takie pytanie i tak z całą pewnością padnie w sądzie.
Więź gospodarcza objawia się w szerokim zakresie zachowań małżonków. Składają się na nią takie elementy jak wspólne miejsce zamieszkania, wspólny budżet domowy, korzystanie z jednego rachunku bankowego przez oboje małżonków, wspólne produkty żywieniowe w lodówce, ponoszenie wespół kosztów utrzymania rzeczy będących przedmiotem współwłasności, wzajemne uposażenie do świadczeń ubezpieczeniowych itp.
Aby sąd mógł rozwiązać małżeństwo przez rozwód, konieczny jest zupełny rozkład więzi łączących małżonków. Dla uzyskania rozwodu małżonkowie nie mogą się przykładowo nie kochać, ale jednocześnie sypiać ze sobą i prowadzić wspólne gospodarstwo domowe. Wszystkie opisane powyżej więzi muszą ulec całkowitemu zanikowi. Reasumując, dla uzyskania rozwodu małżonków nie powinno łączyć uczucie, nie powinni utrzymywać ze sobą kontaktów seksualnych oraz nie mogą wspólnie utrzymywać domu, mieć wspólnego konta itp.
Sąd nie może orzec o rozwiązaniu małżeństwa w drodze rozwodu jeżeli miałoby na tym ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków (przykładowo, małżonkowie mają wspólne dziecko, które wymaga całodobowej opieki obojga rodziców).
Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, np. w przypadku obłożnie chorej żony, nad którą opiekę musi sprawować mąż żądający rozwodu.
Częstym pytaniem związanym z tematyką rozwodów jest również kwestia orzeczenia o winie. W wyroku rozwodowym sąd orzeka który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia i w konsekwencji rozpad małżeństwa. Osobą taką może być jeden z małżonków, oboje małżonkowie lub żaden z nich.
O ile kwestia winy najczęściej jest przez skłócone strony traktowana raczej jako dowód na to kto w rozpadającym się związku małżeńskim ponosi odpowiedzialność za taki stan rzeczy, to w ujęciu prawa rodzinnego fakt ten ciągnie za sobą dalsze konsekwencje w postaci alimentów.
Małżonek który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a więc zarówno taki, który w ogóle nie był winny rozpadu małżeństwa, jak i ten, który razem z drugim małżonków ponosi winę za rozpad małżeństwa wspólnie, może żądać od byłego małżonka alimentów jeżeli znajdzie się w niedostatku, czyli braku możliwości zaspokajania jego podstawowych potrzeb.
Dalej idące uprawnienie polega na możliwości żądania alimentów przez małżonka niewinnego od małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia. W takiej sytuacji nie musi dojść po stronie małżonka niewinnego do niedostatku, wystarczy, że wskutek rozwodu sytuacja materialna małżonka niewinnego istotnie się pogorszy. Oznacza to, że małżonek, który został przez sąd uznany za niewinnego rozpadu małżeństwa może żądać od małżonka uznanego za wyłącznie winnego alimentów jeżeli poziom życia małżonka niewinnego będzie niższy niż w trakcie trwania małżeństwa.
Obowiązek alimentacyjny wygasa po zawarciu przez małżonka uprawnionego do alimentów nowego związku małżeńskiego. Jednakże jeżeli zobowiązanym do płacenia alimentów jest małżonek, który nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia (np. w sytuacji gdy sąd nie orzekał o winie małżonków w ogóle) obowiązek ten wygasa po 5 latach. Sąd ma możliwość z ważnych powodów wydłużyć termin 5-letni.
Orzekając o rozwodzie sąd ma obowiązek poruszyć w wyroku rozwiązującym małżeństwo szereg kwestii z tym wydarzeniem związanych. Przede wszystkim, zakładając że małżeństwo doczekało się wspólnego potomstwa, sąd orzeka o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim (poniżej 18-go roku życia) dzieckiem stron, utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem (kiedy i w jakich okolicznościach rodzic będzie widywać się z dzieckiem) oraz wysokości kosztów utrzymania dziecka. Jeżeli małżonkowie mieli wspólne miejsce zamieszkania, sąd orzeka o sposobie korzystania lub podziału ze wspólnego mieszkania stron. Co ciekawe, w pełni dopuszczalny jest podział sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania po rozwodzie poprzez przyznanie małżonkom osobnych pokojów z jednoczesnym uprawnieniem do korzystania z części wspólnych mieszkania (kuchnia, łazienka itp.).
Małżonkowie mają w kwestii władzy rodzicielskiej, alimentów i wspólnego mieszkania możliwość wspólnego ustalenia tych kwestii. Jeżeli uzgodnią między sobą powyższe aspekty rozwodu, sąd nie będzie musiał decydować w tym zakresie i w braku przeciwwskazań uwzględni wolę małżonków.
Sąd może również w postępowaniu rozwodowym dokonać od razu podziału majątku wspólnego małżonków. Co do zasady postępowanie działowe odbywa się po rozwodzie, ale w wypadku gdy małżonkowie nie posiadają znacznego majątku i nie wiąże się to z koniecznością długotrwałego ustalania przez sąd faktów w sprawie, podział majątku może być dokonany już w trakcie postępowania rozwodowego.
Małżonek rozwiedziony, który zawierając małżeństwo zmienił nazwisko, ma możliwość powrócenia do nazwiska noszonego przed zawarciem związku małżeńskiego poprzez złożenie w terminie 3 miesięcy oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem RP.
Separacja jest z kolei idealnym rozwiązaniem w sytuacji gdy między małżonkami nastąpił całkowity rozkład więzi małżeńskich, ale nie jest on trwały. Małżonkowie mogli np. rozstać się niedawno, albo nie wiedzą czy małżeństwo jest możliwe do odratowania.
Jeżeli żądania małżonków są odmienne w tym znaczeniu, że jeden żąda rozwodu, a drugi separacji, sąd dokonuje oceny stanu sprawy i, jeżeli pozwalają na to okoliczności, orzeka bądź o rozwodzie, bądź o separacji.
Separacja nie powoduje ustania między małżonkami więzi małżeńskiej. Dopuszczalne jest orzeczenie w wyroku orzekającym o separacji w kwestii wspólnych małoletnich dzieci stron, wspólnym miejscu zamieszkania, kwestii winy, alimentów itp. Będąc w separacji nie można jednak zawrzeć drugiego związku małżeńskiego, gdyż pierwszy wcale nie ustał. Nie można też powrócić do poprzedniego nazwiska.
W trakcie separacji między małżonkami dopuszczalne jest orzeczenie rozwodu, a w razie zgodnego wniosku małżonków sąd znosi pomiędzy nimi separację.
Zarówno postępowanie rozwodowe jak i separacyjne rozpoczyna się poprzez złożenie w sądzie pozwu. W obu przypadkach pobierana jest stała opłata wynosząca 600 zł. Jeżeli powód (osoba występująca z pozwem) nie może sobie pozwolić na taki wydatek, można wraz z pozwem złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów postępowania sądowego. Jeżeli sąd podzieli stanowisko powoda, może zwolnić go z kosztów w części lub w całości.
Jeżeli nie możemy sobie pozwolić na opłacenie pełnomocnika, który miałby nas reprezentować w sprawie, można w pozwie zawrzeć wniosek o przydzielenie przez sąd pełnomocnika z urzędu. W takiej sytuacji koszty pełnomocnika opłaca Skarb Państwa.
Zarówno postępowanie rozwodowe jak i separacyjne dotykają niezwykle wrażliwej sfery życia ludzkiego i często pokazuje jak bardzo mogą się nienawidzić ludzie, którzy kiedyś się kochali. Jednakże z uwagi na szczególny charakter ww. postępowania, zarówno na jego rozpoczęciu jak i w każdym jego momencie dopuszczalne jest skierowanie stron do mediacji, która ma umożliwić im jeżeli nie pogodzenie się to przynajmniej rozstanie się w pokojowej atmosferze i polubowne rozstrzygnięcie np. kwestii związanych z władzą rodzicielską.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,