Odstąpienie Konsumenta Od Umowy Zawieranej Na Odległość Lub Poza Lokalem Przedsiębiorstwa

Polski ustawodawca zauważając potrzebę szczególnej ochrony konsumenta wdrożył szereg rozwiązań pozwalających wyrównać przewagę jaką ma nad nim przedsiębiorca podczas zawierania umów. Jednym z takich rozwiązań jest wynikające z ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta prawo do odstąpienia od umowy.

Czy jesteśmy konsumentem?

Zacznijmy od początku, kim jest konsument? Definicję tego terminu zawiera kodeks cywilny w art. 221. Konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Jeżeli zatem nie prowadzimy własnej firmy, albo nawet prowadząc ją dokonujemy np. zakupu przedmiotu niezwiązanego z naszą działalnością, jesteśmy przez prawo traktowani jako konsument.

Od jakich umów NIE możemy odstąpić jako konsumenci?

Odstąpienie od umowy nie dotyczy wszystkich umów zawieranych przez konsumenta. Przede wszystkim zaznaczyć należy, iż umowa, by można było skutecznie od niej odstąpić, musi być zawarta na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa. W ten zakres zaliczamy więc wszelkiego rodzaju umowy zawierane za pośrednictwem Internetu, drogą pocztową, poprzez podpisanie dokumentów dostarczonych przez kuriera itp.

Odstąpienie od umowy wynikające z ustawy o prawach konsumenta nie ma zastosowania do umów:

1. dotyczących usług socjalnych, mieszkań socjalnych, opieki nad dziećmi, wsparcia dla rodzin i osób znajdujących się stale lub czasowo w potrzebie, w tym opieki długoterminowej,
2. dotyczących gier hazardowych (gra hazardowa polega na elemencie losowości i musiała zostać wyłączona z zastosowania ustawy, gdyż w przeciwnym wypadku konsument odstępowałby przecież od umowy za każdym razem gdy wynik nie byłby dla niego korzystny),
3. zawieranych z przedsiębiorcą dokonującym częstych i regularnych objazdów, podczas których przedsiębiorca dostarcza środki spożywcze, napoje i inne artykuły, przeznaczone do bieżącego spożycia w gospodarstwach domowych, do miejsca zamieszkania, pobytu lub pracy konsumenta,
4. dotyczących przewozu osób,
5. zawieranych za pomocą automatów sprzedających lub zautomatyzowanych punktów sprzedaży,
6. których przedmiotem jest wykonanie jednorazowej rozmowy telefonicznej lub przekaz faksu (tytułem przykładu można wskazać budkę telefoniczną),
7. dotyczących usług zdrowotnych świadczonych przez pracowników służby zdrowia pacjentom w celu oceny, utrzymania lub poprawy ich stanu zdrowia, łącznie z przepisywaniem, wydawaniem i udostępnianiem produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, bez względu na to, czy są one oferowane za pośrednictwem placówek opieki zdrowotnej,
8. których przedmiotem jest impreza turystyczna,
9. których przedmiotem jest tzw. timesharing, czyli uprawnienie do okresowego korzystania przez szereg osób z jednego przedmiotu (np. domek letniskowy wynajmowany przez osobę X w okresie od stycznia do czerwca, a przez osobę Y w okresie od lipca do grudnia),
10. zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa, jeżeli konsument jest zobowiązany do zapłaty kwoty nieprzekraczającej pięćdziesięciu złotych,
11. sprzedaży dokonywanej w postępowaniu egzekucyjnym oraz postępowaniu upadłościowym w związku z likwidacją masy upadłości.

W wyliczeniu celowo pominąłem umowy finansowe zawierane na odległość, z uwagi na fakt, iż uprawnienie do odstąpienia od takiej umowy regulują odmienne przepisy od tych, które są podstawą niniejszego artykułu.

Nie można również odstąpić od umowy jeżeli:

1. umowa dotyczyła świadczenia usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo odstąpienia od umowy,
2. określona w niej cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli, i które mogą wystąpić przed upływem terminu do odstąpienia od umowy,
3. przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb (np. umowa dotycząca wykonania portretu na podstawie dostarczonego przedsiębiorcy zdjęcia),
4. przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia (np. zawarta przez Internet umowa kupna-sprzedaży mięsa),
5. w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu (np. zawarta przez Internet umowa kupna-sprzedaży wacików kosmetycznych, podpasek, szczoteczki do zębów, które zostały otwarte przez konsumenta),
6. w której przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami,
7. w której przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastąpić dopiero po upływie 30 dni i których wartość zależy od wahań na rynku, nad którymi przedsiębiorca nie ma kontroli (np. złożenie przez Internet zamówienia określonej ilości butelek wina, które ma zostać wyprodukowane w następnym sezonie, a którego dokładnej ilości i ceny nie da się przewidzieć z uwagi na brak informacji na temat przyszłorocznych zbiorów),
8. w której konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy,
9. w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu (gdyby istniała możliwość odstąpienia od umowy w ww. zakresie konsument mógłby nośnik programu odpakować, skopiować, po czym odstąpić od umowy),
10. o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o prenumeratę (jw., dostarczona i przeczytana gazeta nie ma z reguły wartości dla konsumenta i mógłby spokojnie odstąpić od umowy po poznaniu jej treści),
11. zawartej w drodze aukcji publicznej (bardzo ciekawy przypadek, gdyż pobieżne spojrzenie pozwala na stwierdzenie, iż dotyczy np. popularnego portalu aukcyjnego Allegro i podobnych serwisów. Jednakże w myśl ustawy o prawach konsumenta aukcją publiczną jest taka aukcja, w której konsument uczestniczy lub może fizycznie uczestniczyć. Charakter aukcji na portalach internetowych wyklucza zaś takową możliwość i wchodzi w zakres obowiązywania ustawy),
12. o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi,
13. o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy (np. coraz bardziej popularne nabywanie licencji programów komputerowych w drodze zakupu kodu dostępu).

Ile mamy czasu na odstąpienie od umowy jako konsument?

Na odstąpienie od umowy mamy 14 dni, poczynając od dnia zawarcia umowy albo wydania rzeczy, w zależności od tego, czego umowa ma dotyczyć. Jeżeli, przykładowo, kupujemy przez Internet zabytkowy zegarek kieszonkowy, to początek biegu terminu liczymy od momentu jego odbioru, natomiast jeżeli przedmiotem umowy ma być świadczenie usług telekomunikacyjnych, termin zaczyna biec już od momentu zawarcia umowy.

Przedsiębiorca ma obowiązek poinformowania konsumenta o uprawnieniu i terminie do odstąpieniu od umowy i dostarczyć mu formularz odstąpienia od umowy.

Powyższy termin może ulec przedłużeniu jedynie w wypadku gdy przedsiębiorca nie poinformował nas o uprawnieniu do odstąpienia od umowy. Jeżeli zatem w terminie 12 miesięcy od upływu ww. terminu przedsiębiorca dokona „spóźnionego” poinformowania o ww. uprawnieniu, termin 14-dniowy zacznie biec od momentu poinformowania nas o ww. uprawnieniu. Jeżeli przedsiębiorca nie dokona nawet „spóźnionego” poinformowania nas o możliwości odstąpienia od umowy, termin wygasa z upływem 12 miesięcy od zakończenia biegu 14-dniowego terminu na odstąpienie od umowy.

Tytułem przykładu - nabywamy przez Internet laptopa od przedsiębiorcy, który nie poinformował nas o możliwości odstąpienia od umowy. Termin 14-dniowy, który biegłby w razie prawidłowego poinformowania nas liczymy od momentu odbioru towaru, gdyż laptop został nam dostarczony przez kuriera. Od upływu owych 14 dni zaczyna swój bieg termin 12 miesięcy, po którym nasze prawo do odstąpienia od umowy wygaśnie. Jeżeli jednak w trakcie powyższego okresu przedsiębiorca dostrzeże swoją pomyłkę i dokona poinformowania nas o uprawnieniu do odstąpienia od umowy, to mamy 14 dni od tego momentu, aby skorzystać ze swojego uprawnienia.

W jaki sposób możemy skutecznie odstąpić od umowy?

Odstąpienie od umowy może zostać złożone na formularzu będącym załącznikiem do ustawy o prawach konsumenta, chociaż jeżeli nie chcemy zeń korzystać, możemy ująć odstąpienie własnymi słowami. Ważne jest by zawrzeć w nim dane adresata i konsumenta, określić o jaką umowę nam chodzi i wskazać, że korzystamy z prawa odstąpienia od umowy jako konsument. Jeżeli przedsiębiorca dopuszcza taką możliwość, odstąpienia można również dokonać drogą elektroniczną. W takim wypadku przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie poinformować nas o otrzymanym od nas oświadczeniu.

Skutki odstąpienia od umowy

Od momentu złożenia przez nas oświadczenia przedsiębiorca ma obowiązek zwrócić nam w terminie 14 dni kwotę, którą zapłaciliśmy oraz koszt najtańszego możliwego sposobu dokonania dostawy oferowanego przy zawieraniu umowy. Pewien spór w doktrynie budzi kwestia odbioru osobistego towaru w lokalu przedsiębiorcy. Część komentatorów uważa, że taki sposób przekazania przedmiotu umowy nie jest doręczeniem, a ja osobiście przychylam się do tego stanowiska, lecz pojawiają się również zdania odrębne.

Jeżeli zawarta przez nas umowa dotyczyła rzeczy, to również po naszej stronie leży obowiązek jej odesłania w terminie 14 dni od złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy.

Obowiązek zwrotu kosztów przez przedsiębiorcę nie obejmuje usług już wykonanych (np. odstępując od umowy dotyczącej świadczenia usług telekomunikacyjnych po 10 dniach musimy się liczyć z koniecznością zapłaty przedsiębiorcy ułamka miesięcznej kwoty, którą świadczylibyśmy w razie nieodstąpienia od umowy) oraz stopnia zużycia rzeczy wykraczającego poza jej normalne użytkowanie (chyba, że przedsiębiorca nie poinformował nas o uprawnieniu do odstąpienia od umowy).

Jeżeli z umową od której odstępujemy związane są umowy dodatkowe, wygasają one z chwilą złożenia przez nas przedsiębiorcy oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Jeżeli umowy dodatkowe zawarte były z osobą trzecią (np. innym przedsiębiorcą), to przedsiębiorca, nie my, ma obowiązek poinformować ją o odstąpieniu od umowy.

Reasumując, chcąc skutecznie odstąpić od umowy na mocy przepisów ustawy o prawach konsumenta należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę na to, czy zawarta przez nas umowa nie została wyłączona z obowiązywania mocy ustawy, określić czy zostaliśmy poinformowani przez przedsiębiorcę o naszym uprawnieniu do odstąpienia od umowy, a następnie dopilnować zachowania terminu, złożenia oświadczenia woli w sposób zgodny z ustawą i umową oraz prawidłowo odesłać rzecz, jeżeli to ona była właśnie przedmiotem umowy.

Adwokat Marcin Smyczek