„Litwo, Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie; Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie, kto cię stracił.”
Powyższy cytat znają zapewne wszyscy z nas, ponieważ od dziesięcioleci „Pan Tadeusz” pozostaje niekwestionowanym królem kanonu lektur szkolnych, a jego trafność jest niepodważalna.
Prawa pacjenta wynikają w większości z ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta i na tym też temacie skupia się niniejszy artykuł. Pozostałe prawa pacjenta wyrażone są np. w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19 sierpnia 1994 r. Oczywiście szczegółowy opis i zastosowanie poszczególnych praw zająłby miejsce znacznie przekraczające ramy niniejszej publikacji, która w celu omówienia tematu skupia się na najważniejszych aspektach praw pacjenta.
Pacjent ma prawo do uzyskania świadczeń zdrowotnych opartych na wymaganiach aktualnej wiedzy medycznej i udzielanych w sposób higieniczny i zgodny z wymogami sanitarnymi. W sytuacji, kiedy dostęp do ww. świadczeń jest ograniczony (przykładowo przy dużej liczbie osób), procedura określająca dostęp do świadczeń zdrowotnych musi być przejrzysta i przedstawiona pacjentowi. W praktyce oznacza to np. jawną listę osób oczekujących na zabieg.
W przypadku zagrożenia życia lub zdrowia pacjent ma prawo do uzyskania natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych. To samo tyczy się kobiety rodzącej.
Pacjent ma również prawo żądać, aby osoba udzielająca mu świadczeń zdrowotnych zasięgnęła opinii innego lekarza (lub pielęgniarki w przypadku gdy osobą udzielającą świadczeń zdrowotnych jest pielęgniarka) lub zwołała konsylium lekarskie. Żądaniu takiemu można odmówić, jeżeli uzna się je za bezzasadne, lecz w takim wypadku zarówno żądanie, jak i jego odmowa muszą zostać odnotowane w dokumentacji medycznej pacjenta.
Znajomość tego prawa jest ważna w procesie leczenia. Z jednej strony lekarz jest tylko człowiekiem i jak każdy z nas bywa omylny, a z drugiej strony pacjent ma pełne prawo zastanawiać się nad słusznością decyzji dotyczących procesu leczenia i wyrażać swoją niepewność. Przykładowo, pacjent oczekujący na zabieg chirurgiczny polegający na amputacji chorej kończyny ma prawo zażądać, by lekarz zasięgnął opinii innego lekarza. Żądanie takie (o ile nie zostanie uznane za bezzasadne) powinno zostać spełnione i odnotowane w dokumentacji medycznej pacjenta.
Pacjent ma prawo do udzielenia mu informacji o jego stanie zdrowia. Pacjent (w tym pacjent małoletni poniżej 16 roku życia) lub jego przedstawiciel ustawowy (np. rodzic, opiekun prawny) mają prawo do uzyskania informacji na temat stanu zdrowia pacjenta, rokowaniach i proponowanych sposobach leczenia. Co ciekawe pacjent i jego przedstawiciel ustawowy mają również prawo do tego, by osoba udzielająca świadczeń medycznych NIE informowała ich o powyższych kwestiach. Pacjent posiada również prawo do bycia informowanym o rodzaju i zakresie udzielanych mu świadczeń zdrowotnych.
Znajomość i stosowanie medycyny wiąże się z używaniem skomplikowanych pojęć (niejednokrotnie w języku łacińskim), które dla przeciętnego człowieka bywają niezrozumiałe. Nie jest to nic złego, ale należy przy tym pamiętać, że mamy prawo wymagać od lekarza, by wytłumaczył nam kwestie, których nie rozumiemy. Co więcej, mamy również prawo do tego, by nie odbywało się to w pośpiechu, czy na korytarzu, tylko w sposób, który pozwoli nam zrozumieć naturę naszych dolegliwości.
Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny ma prawo zgłaszania osobom wykonującym zawód medyczny, Prezesowi Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych lub podmiotowi odpowiedzialnemu za wprowadzenie produktu leczniczego do obrotu działania niepożądanego produktu leczniczego zgodnie z ustawą z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne. Najczęściej realizacja tego prawa będzie polegała na informowaniu lekarza o naszym samopoczuciu po zażyciu leku.
W praktyce, jeżeli po podaniu leku czujemy efekty uboczne, np. nudności, bóle głowy, czy zaburzenia snu, mamy prawo informować o tym lekarza i wskazane wyżej podmioty. W procesie leczenia powinno się to wiązać z poinformowaniem nas przez lekarza czy jest to zwyczajowy efekt uboczny zażywania leku.
Pacjent ma oczywiście prawo do zachowania informacji uzyskanych w związku z jego leczeniem w tajemnicy. Obowiązek ten obejmuje wszelkie osoby udzielające pacjentowi świadczeń zdrowotnych (lekarz, pielęgniarka, położna itp.) i obowiązuje bezwzględnie, chyba że wyjątek w tym zakresie zawiera odrębna ustawa, zachowanie tajemnicy naraża bezpieczeństwo pacjenta lub innych osób, wyraża na to zgodę pacjent lub jest to niezbędne w celu przekazania informacji innym osobom wykonującym zawód medyczny a zajmujących się pacjentem.
Tak jak w zawodzie adwokata, podczas procesu leczenia nieuchronnym jest to, iż lekarz będzie w pewnym momencie znał wrażliwe, a nawet intymne szczegóły naszego życia i zdrowia. Należy pamiętać, że lekarza wiąże tajemnica, a powierzając mu ww. informacje, liczymy i mamy prawo wymagać jego dyskrecji w tym zakresie.
Pacjent, który skończył już 16 lat, może decydować o tym, czy chce być leczony, czy też nie. Wyjątkiem od powyższego są sytuacje, w których pacjentowi należy niezwłocznie udzielić pomocy medycznej, a ze względu na stan lub wiek sam pacjent nie jest w stanie zadecydować w tej kwestii.
Często zdarza się, że dany zabieg wiąże się z ryzykiem powikłań, niesie ze sobą pewne ryzyko lub jest z tych czy innych względów niedopuszczalny (podręcznikowy przykład przetaczania krwi osobom wyznającym szereg religii zabraniających tego typu praktyk). Lekarz powinien uzyskać naszą zgodę na taki zabieg (mamy prawo odmówić), a w przypadku szczególnie ryzykownych zabiegów powinien zadbać o uzyskanie naszej zgody na piśmie. Ponownie podkreślę, że powinniśmy być świadomi tego, co podpisujemy. Nie bójmy się pytać, mamy do tego prawo.
Każdy pacjent ma prawo do poszanowania swojej intymności i godności. Prawo to obejmuje również prawo umierania w spokoju i godności. Pacjenci w stanie terminalnym mają prawo do świadczeń zdrowotnych łagodzących ból i inne cierpienia. Przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych ma prawo przebywać osoba najbliższa, chyba że ze względu na bezpieczeństwo pacjenta lub zagrożenie epidemiologiczne, osoba udzielająca świadczeń zdrowotnych postanowi inaczej.
Często zdarza się, że pacjent jest badany w obecności innych chorych lub towarzyszących lekarzowi studentów medycyny. Pacjent ma prawo do zapewnienia mu przynajmniej minimum prywatności i intymności, chociażby przez zasłonięcie parawanem podczas badania lub wyproszenia z sali osób, które nie muszą się na niej znajdować.
Pacjent ma prawo do wglądu oraz otrzymania kopii swojej dokumentacji medycznej, przy czym jakakolwiek odpłatność w tym zakresie może mieć miejsce jedynie wtedy, kiedy pacjent życzy sobie np. aby sporządzić odpisy dokumentów, bądź chce wydania kopii dokumentacji na nośniku informatycznym.
Wartą wzmianki jest informacja, iż dokumentacja medyczna przechowywana jest standardowo przez okres 20 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił ostatni wpis.
Pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy mogą wnieść sprzeciw wobec opinii albo orzeczenia lekarza, jeżeli opinia albo orzeczenie ma wpływ na prawa lub obowiązki pacjenta wynikające z przepisów prawa, np. jeżeli orzeczenie lekarskie będzie miało wpływ na decyzję ubezpieczyciela. Sprzeciw wnosi się do Komisji Lekarskiej działającej przy Rzeczniku Praw Pacjenta, za pośrednictwem Rzecznika Praw Pacjenta, w terminie 30 dni od dnia wydania opinii albo orzeczenia przez lekarza orzekającego o stanie zdrowia pacjenta.
W prawie tym zawiera się uprawnienie do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami oraz prawo do tzw. dodatkowej opieki pielęgnacyjnej. Przez dodatkową opiekę pielęgnacyjną rozumie się opiekę, która nie polega na udzielaniu świadczeń zdrowotnych (czyli takich związanych bezpośrednio z procesem leczenia pacjenta, np. zmianą opatrunku, podaniem leków, zmianą kroplówki), w tym także opiekę sprawowaną nad pacjentką w warunkach ciąży, porodu i połogu.
Mówiąc prosto, pacjent ma pełne prawo do kontaktu z rodziną i bliskimi, którzy mogą również (jeżeli nie przeszkadza to w procesie leczenia) wykonywać określone czynności lecznicze taki jak mycie, przebieranie, karmienie itp.
Pacjent przebywający przez dłuższy czas w placówce świadczącej całodobowe świadczenia zdrowotne ma prawo do opieki duszpasterskiej. W razie pogorszenia się jego stanu zdrowia lub jego zagrożenia życia należy umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym jego wyznania.
Przebywając w podmiocie leczniczym (np. szpitalu), pacjent ma prawo do przechowania posiadanych przez siebie wartościowych rzeczy w depozycie, na koszt podmiotu leczniczego (chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej).
W przypadku podejrzenia naruszenia praw pacjenta istnieje możliwość zwrócenia się z wnioskiem o podjęcie sprawy przez Rzecznika Praw Pacjenta. Wniosek taki jest zwolniony z opłat i powinien zawierać dane wnioskodawcy, oznaczenie pacjenta, którego sprawa dotyczy i zwięzły opis stanu faktycznego.
Pacjent ma również prawo złożyć skargę do przełożonego osoby, której skarga dotyczy, a następnie do kierownika placówki, w której się leczy, do Narodowego Funduszu Zdrowia oraz do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Pacjent może skierować sprawę do sądu w wypadku naruszenia jego dóbr osobistych lub wyrządzenia szkody. Dobra osobiste to w zasadzie temat na odrębny artykuł, ale można je opisać w skrócie jako wartości o charakterze niemajątkowym, wiążące się z osobowością człowieka i powszechnie uznane w społeczeństwie, takie jak zdrowie, wolność, prawo do prywatności, prawo do tajemnicy korespondencji itp. Katalog dóbr osobistych nie jest zamknięty i każdorazowo należy oceniać indywidualnie czy doszło do ich naruszenia. Ma również prawo do zawiadomienia organów ścigania, jeżeli podejrzewa, że doszło do popełnienia przestępstwa.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,