Nie każdy zdaje sobie sprawę, że niepłacenie alimentów to przestępstwo, za które można nawet trafić do więzienia.
Przestępstwo niealimentacji uregulowane zostało w art. 209 polskiego kodeksu karnego. Jego zadaniem jest zabezpieczenie potrzeb życiowych i bytu materialnego osoby uprawnionej do otrzymywania alimentów od osoby zobowiązanej do ich płacenia. Nie każdy przypadek uchylania się od alimentów jest przestępstwem, natomiast aby można było dane zachowanie uznać za przestępstwo, muszą być spełnione łącznie następujące warunki (tzw. znamiona przestępstwa).
W pierwszej kolejności wskazać należy, iż obowiązek alimentacyjny musi wynikać z prawomocnego wyroku sądu, zawartej przed sądem lub innym organem ugody lub z innej umowy. Oznacza to, iż źródłem obowiązku alimentacyjnego może być np. umowa zawarta pomiędzy matką dziecka a ojcem dziecka, ale już nie np. sytuacja, w której ojciec dobrowolnie płaci alimenty matce dziecka (chyba że zobowiązał się do takiego działania poprzez zawarcie ustnej umowy i można to udowodnić np. przez zeznania świadków).
Drugim ze znamion przestępstwa niealimentacji jest istnienie zaległości wynoszącej łącznie równowartość przynajmniej trzech świadczeń okresowych. Dotyczy to zarówno sytuacji kiedy zobowiązany nie płaci nic, jak i sytuacji, w których zobowiązany płaci mniejsze kwoty niż powinien. Tytułem przykładu, jeżeli zobowiązany do płacenia alimentów, ma wpłacać co miesiąc 400 złotych, to równowartość trzech świadczeń okresowych wyniesie 1200 zł (3 x 400 zł). Jeżeli każdego miesiąca będzie wpłacał np. po 200 zł, to po sześciu miesiącach osiągnie stan, w którym jego zadłużenie wyniesie 1200 zł, a więc równowartość trzykrotności świadczeń okresowych w tym konkretnym przypadku. Może też zaistnieć sytuacja, w której świadczenie alimentacyjne nie jest płacone okresowo. W takim wypadku wyznacznikiem będzie okres opóźnienia w jego spełnieniu, który musi wynieść co najmniej 3 miesiące.
Warto również zwrócić uwagę na to, iż przepis używa określenia „kto uchyla się”. Zgodnie z linia orzeczniczą Sądu Najwyższego, uchylanie się musi być nacechowane negatywnym stosunkiem psychicznym wyrażonym poprzez zaniedbywanie lub lekceważenie obowiązku wynikającego np. z wyroku sądu. W tym kontekście sąd analizuje możliwości zarobkowe sprawcy przestępstwa i ustala czy mógłby on, biorąc pod uwagę jego kwalifikacje, umiejętności i sytuację na rynku pracy, osiągać wyższe dochody lub płacić więcej niż to czynił.
Karą za omawiane przestępstwo jest grzywna, ograniczenie wolności lub pozbawienie wolności w wymiarze czasowym do roku.
Ustawa przewiduje również typ kwalifikowany omawianego przestępstwa, określony w § 1a. Jeżeli w wyniku zaniechania łożenia alimentów osoba uprawniona została narażona na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (wyżywienie, zamieszkanie, leki itp.), sprawca podlega karze odpowiednio wyższej, do dwóch lat pozbawienia wolności włącznie. To czy mamy do czynienia z typem kwalifikowanym przestępstwa każdorazowo bada sąd.
Ściganie sprawcy omawianego przestępstwa następuje na wniosek osoby uprawnionej, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego. Oznacza to, iż przed podjęciem jakichkolwiek działań przez organy ścigania, muszą one otrzymać wniosek od odpowiedniego podmiotu, w którym podmiot ten wyraża wolę ścigania sprawcy przestępstwa.
Inaczej jednak przedstawia się sytuacja, gdy mamy do czynienia z uprawnionym (czyli osobą, która ma otrzymywać alimenty), który otrzymuje świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku, gdy doszło do bezskuteczności egzekucji alimentów w stosunku do zobowiązanego. Wtedy postępowanie toczy się z urzędu, organy ścigania mają obowiązek podjęcia działań w tym przedmiocie i dla uruchomienia maszyny wymiaru sprawiedliwości konieczne jest jedynie złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa.
W ramach wyjaśnienia należy wskazać różnice pomiędzy wnioskiem o ściganie sprawcy przestępstwa, a zawiadomieniem o możliwości popełnienia przestępstwa. Zawiadomienie składamy zawsze, wszak organy ścigania muszą w jakiś sposób dowiedzieć się, że do popełnienia przestępstwa w ogóle doszło. Jednakże ściganie niektórych przestępstw wymaga od osoby pokrzywdzonej przestępstwem złożenia wniosku o ściganie opisanego powyżej.
Sprawca przestępstwa ma dość unikalną jak na polskie ustawodawstwo możliwość uniknięcia kary za popełnienie omawianego przestępstwa, jeśli w przeciągu 30 dni od pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści w całości zaległe alimenty. Dotyczy to wprawdzie zarówno typu podstawowego jak i kwalifikowanego omawianego przestępstwa, jednakże w przypadku gdy zaniechanie płacenia alimentów skutkowało narażeniem uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, sąd bada czy wina i stopień społecznej szkodliwości czynu przemawiają za tym by odstąpić od wymierzenia kary, czy też okoliczności sprawy były na tyle rażące i naruszające porządek prawny, że nie byłoby to zasadne.
Warto wspomnieć, że ponad rok temu omawiany przepis uległ diametralnej zmianie. Przed 29 lipca 2016 r. należało bowiem wykazać, że po pierwsze sprawca działał uporczywie, a po drugie naraził uprawnionego na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Postępowanie dowodowe przedstawiało znaczne trudności, bowiem należało udowodnić, iż sprawca wpłacający małe sumy pieniędzy był w stanie wpłacać większe kwoty, a jednocześnie doprowadziło to uprawnionego do skrajnie trudnej sytuacji materialnej. W chwili obecnej z treści przepisu zniknęła uporczywość (nadal należy udowodnić złą wolę sprawcy, ale nie jest to obarczone takim rygorem jak uprzednio), a kwestia narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych została przekształcona w tryb kwalifikowany przestępstwa.
Alimenty należy oczywiście płacić, zwłaszcza, że ich celowość polega na wsparciu osoby w trudniejszej od naszej sytuacji finansowej lub takiej, którą jesteśmy zobowiązani opiekować się z mocy prawa. Jednakże, jeżeli, z różnych powodów, nie jesteśmy w stanie pokrywać obowiązku alimentacyjnego w całości, należy dołożyć wszelkich starań, aby pokrywać go w jak największej części. Dzięki takiemu działaniu jednocześnie zmniejszamy ryzyko narażenia się na zarzut uchylania się od spełniania obowiązku alimentacyjnego i jednocześnie odwlekamy w czasie ewentualne zarzuty karne, które mogą pojawić się w przypadku gdy przekroczymy próg trzykrotności równowartości miesięcznego świadczenia alimentacyjnego.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,