Skarga Nadzwyczajna

8 grudnia 2017 r. uchwalona została, pośród sporów i kontrowersji, nowa ustawa o Sądzie Najwyższym, wprowadzająca szereg nowych rozwiązań w postaci m. in. przebudowy struktury Sądu Najwyższego, zmian w zakresie statusu sędziów Sądu Najwyższego, zmiany w trybie prowadzenia postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów i przedstawicieli innych zawodów prawniczych oraz nową instytucję mającą służyć korygowaniu prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych i wojskowych czyli tzw. skargę nadzwyczajną. Ustawa weszła w życie w dniu 3 kwietnia 2018 r.

Czym jest skarga nadzwyczajna?

Skarga nadzwyczajna, jak wspomniano na wstępie, jest instytucją mającą służyć korekcie prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych (czyli rejonowych, okręgowych i apelacyjnych) oraz sądów wojskowych kończących postępowanie w sprawie. Ma ona zastosowanie do orzeczeń, które, pomimo ich prawomocności, rażąco naruszają prawo lub godzą w prawa lub wolności obywatela zagwarantowane mu w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Od jakiego orzeczenia można wnieść skargę nadzwyczajną?

Omawiana ustawa dość dokładnie reguluje kategorię orzeczeń, od których można wnieść skargę nadzwyczajną. Przede wszystkim zaskarżane orzeczenie musi zostać prawomocnie wydane przez sąd powszechny lub sąd wojskowy. Orzeczenie takie musi również kończyć postępowanie w sprawie. Z tego względu ustawodawca wyłączył możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej od np. postanowienia o odmowie zwolnienia z kosztów sądowych. Postanowienie takie po jego rozpoznaniu w wyniku zażalenia staje się prawomocne, ale nie można przyjąć, iż kończy ono postępowanie w sprawie.

Skarga nadzwyczajna nie obejmuje również orzeczeń sądów administracyjnych (które nie należą do sadów powszechnych) oraz postanowienia prokuratora umarzającego postepowanie w stadium in rem (tzn. w przypadku gdy postepowanie nie toczy się przeciwko konkretnej osobie, a jedynie znajduje się na etapie zmierzającym do ustalenia ewentualnego sprawcy przestępstwa). W tym miejscu należy rozwiać pewną wątpliwość która pojawia się w sytuacji zaskarżenia postanowienia prokuratora dotyczącego umorzenia postępowania w fazie in rem, a w konsekwencji wydania przez sąd rejonowy postanowienia podtrzymującego w mocy postanowienie prokuratora. Teoretycznie ww. postanowienie sądu mogłoby stanowić podstawę do wywiedzenia skargi nadzwyczajnej, jednakże linia orzecznicza Sądu Najwyższego wskazuje na niemożność zastosowania takiego rozwiązania, z uwagi na fakt, że umorzenie postepowania w fazie in rem nie zamyka drogi do przeprowadzenia postępowania w przypadku pojawienia się nowych dowodów lub wykrycia sprawcy przestępstwa.

Z zupełnie odmienną sytuacją mamy do czynienia w przypadku wydania przez sąd postanowienia utrzymującego w mocy postanowienie prokuratora w przedmiocie umorzenia postępowania będącego w fazie in personam (czyli toczącego się przeciwko konkretnej osobie).

Takie postanowienie stanowi stosunkowo trwałą podstawę ograniczającą możliwość kontynuowania postępowania przygotowawczego przeciwko tej samej osobie. W tej materii w bardzo klarowny sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2016 r. sygn. I KZP 6/16.

Kolejnym ciekawym aspektem jest możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej od wyroku sądu, od którego wywiedziona została kasacja lub skarga kasacyjna. Ww. możliwość dopuszczalna jest jedynie w przypadku gdy Sad Najwyższy oddali kasację (nie zgodzi się z argumentami strony), ale już nie w przypadku gdy kasację uwzględni i orzeknie co do istoty sprawy. Sąd Najwyższy nie jest sądem powszechnym i jego orzeczenia nie mogą być zaskarżane w formie skargi nadzwyczajnej.

Przesłanki skargi nadzwyczajnej

Orzeczenie można zaskarżyć w drodze skargi nadzwyczajnej jedynie wtedy gdy:

1. orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji,
2. orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie,
3. zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Nie jest możliwe wywiedzenie skargi nadzwyczajnej popartej argumentacją użyta uprzednio w postępowaniu kasacyjnym. Są to inne środki zaskarżenia, a postępowanie w sprawie skargi nadzwyczajnej nie ma stanowić swoistego powielenia argumentacji użytej uprzednio w innym postępowaniu.

Nie ma możliwości wywiedzenia skargi nadzwyczajnej od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Brak jest również możliwości korzystania z omawianego środka zaskarżenia w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe. Skarga nadzwyczajna może być w tej samej sprawie złożona tylko raz.

Kto może wnieść skargę nadzwyczajną

Podmiotami uprawnionymi do wniesienia skargi nadzwyczajnej są Prokurator Generalny, Rzecznik Praw Obywatelskich, oraz w zakresie swoich właściwości Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznik Praw Dziecka, Rzecznik Praw Pacjenta, Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznik Finansowy i Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Powyższe organy są uprawnione do działania zarówno z urzędu, jak i na wniosek, przy czym z powodu braku znajomości treści każdego wydawanego w naszym kraju orzeczenia wydaje się, iż najczęstszym przypadkiem będzie działanie ww. organów na wniosek strony.

Sam wniosek nie jest objęty tzw. przymusem adwokacko-radcowskim, jak np. kasacja, ale z uwagi na konieczność wykazania konkretnych przesłanek złożenia skargi nadzwyczajnej zasadnym wydaje się skorzystanie z pomocy profesjonalisty.

Termin do wniesienia skargi nadzwyczajnej

Skarga nadzwyczajna może zostać wniesiona w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Jeżeli jednak w sprawie wniesiona została kasacja lub skarga kasacyjna, termin na wniesienie skargi nadzwyczajnej wynosi rok od dnia od ich rozpoznania.

Jeżeli skarga nadzwyczajna miałaby być wniesiona na niekorzyść oskarżonego, termin na wniesienie skargi nadzwyczajnej wynosi rok od dnia uprawomocnienia się orzeczenia lub 6 miesięcy od dnia rozpoznania kasacji, jeżeli została w sprawie złożona.

Wprowadzenie do polskiego porządku prawnego instytucji skargi nadzwyczajnej oddaje w ręce Sadu Najwyższego narzędzie do korekty orzeczeń prawomocnych, lecz naruszających istotne z punktu widzenia strony prawa i wolności, ale jednocześnie wprowadza pewien stan niepewności. Wyrok, który do tej pory był prawomocny, może być podważany w drodze omawianej instytucji, a być może nawet zmieniony. Jakkolwiek przedstawia się prawnicza ocena skargi nadzwyczajnej, z pewnością będzie ona przedmiotem wzmożonego zainteresowania w nadchodzących latach. Ponadto, z najnowszych doniesień medialnych, wynika, iż w najbliższym czasie mogą nas czekać zmiany w przepisach dotyczących skargi nadzwyczajnej.

Adwokat Marcin Smyczek