Czasami zdarza się, że z różnych powodów bliska nam osoba nie jest w stanie poradzić sobie z codziennymi sprawami. Jeżeli sytuacja jest na tyle poważna, że uzasadnia konieczność interwencji i pomocy, mamy prawo skorzystać z instytucji ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie to instytucja prawa cywilnego pozwalająca na ograniczenie lub pozbawienie osoby ubezwłasnowolnionej zdolności do czynności prawnych z jednoczesnym ustanowieniem dla tej osoby opieki bądź kurateli. W praktyce oznacza to ograniczenie lub uniemożliwienie danej osobie możliwości samodzielnego podejmowania działań w sferze prawnej - decyzje podejmuje za nią opiekun.
Rozpoczynając rozważania na temat ubezwłasnowolnienia należy najpierw wyjaśnić czym jest zdolność do czynności prawnych. Oznacza ona zdolność osoby do nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego własnym działaniem oraz we własnym imieniu. Oznacza to np. możliwość podpisania we własnym imieniu umowy, zakupienia produktu w sklepie, zamówienia usługi czy złożenia oświadczenia woli.
Osoba nie posiadająca zdolności do czynności prawnych nie jest uprawniona do podejmowania jakichkolwiek czynności prawnych, poza tzw. umowami powszechnie zawieranymi w bieżących sprawach życia codziennego, czyli np. kupieniem bułki w sklepie, czy wysłaniem pocztówki na poczcie. Czynności dokonane przez ww. osobę są nieważne i musi dokonywać je opiekun. Z sytuacją taką mamy do czynienia w przypadku dzieci poniżej trzynastego roku życia oraz osób ubezwłasnowolnionych całkowicie. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają dzieci pomiędzy trzynastym a (co do zasady) osiemnastym rokiem życia oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Zdolność do czynności prawnych może występować w dwóch postaciach.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabiera człowiek po osiągnięciu pełnoletniości (czyli zazwyczaj po ukończeniu osiemnastu lat, z wyjątkiem kobiety po ukończeniu szesnastego roku życia, która wstąpiła w związek małżeński i w ten sposób osiągnęła pełnoletniość).
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych nie może samodzielnie zawrzeć umowy ani zaciągnąć zobowiązania, takie czynności będą wymagały zgody jej przedstawiciela ustawowego. Czynności prawne dokonane przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych są nieważne, chyba że potwierdzi je przedstawiciel ustawowy, albo sama osoba z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnych. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo, a więc ograniczonej w zdolności do czynności prawnych nie ustanawiamy opieki, lecz kuratelę.
Tytułem przykładu możemy przywołać następującą sytuację. 24-letni mężczyzna został ubezwłasnowolniony częściowo ze względu na głębokie uzależnienie od narkotyków. Jego przedstawicielem ustawowym jest matka pełniąca funkcję jego kuratora. Mężczyzna zawiera umowę kupna-sprzedaży samochodu bez zgody przedstawiciela ustawowego, który nie dokonuje również potwierdzenia zawarcia umowy. Ww. umowa jest zatem nieważna i nie wywołuje skutków prawnych.
Jak już wspomniano powyżej, ubezwłasnowolnienie może być albo częściowe albo całkowite. O ile w przypadku niepełnoletnich dzieci powyżej lat 13-tu możemy mówić tylko o ubezwłasnowolnieniu całkowitym (dziecko powyżej 13-go roku życia posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych, która można „rozszerzyć” na zdolność całkowitą), to problem pojawia się w przypadku osób pełnoletnich.
Osoby pełnoletnie posiadają co do zasady pełną zdolność do czynności prawnych, którą możemy ograniczyć częściowo lub całkowicie. Stopień ingerencji w możliwość danej osoby o decydowaniu o swoim działaniu zależy w tym przypadku od tego czy dana osoba nie jest w stanie samodzielnie kierować swoim postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite), czy wymaga pomocy w prowadzeniu swoich spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe).
Wniosek o ubezwłasnowolnienie należy kierować do właściwego miejscowo sądu okręgowego. Podlega on opłacie w wysokości 40 zł (opłata za wszczęcie postępowania nieprocesowego), którą można uiścić przelewem na odpowiednie konto sądu lub poprzez naklejenie nań znaczków opłaty sądowej. W sprawach o ubezwłasnowolnienie konieczna jest opinia biegłego psychiatry, należy zatem liczyć się z koniecznością uiszczenia zaliczki na poczet kosztów biegłego, jednakże o kwocie tej informuje sąd.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć krewny w linii prostej (dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie itp.), małżonek lub przedstawiciel ustawowy osoby której dotyczy ubezwłasnowolnienie. Postępowanie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może również wszcząć prokurator.
Jak przy każdym postępowaniu, jeżeli nasz stan finansowy nie pozwala na opłacenie kosztów postępowania i/lub wynajęcie pełnomocnika z wyboru, mamy możliwość złożenia wniosku o zwolnienie z konieczności ponoszenia kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu.
We wniosku wskazujemy czy ma on dotyczyć ubezwłasnowolnienia częściowego czy całkowitego i w sposób wyczerpujący opisujemy sytuację osoby, której wniosek ma dotyczyć i to jaki jest powód obecnego stanu rzeczy. Do najczęstszych powodów ubezwłasnowolnienia należą demencja starcza, upośledzenie umysłowe, choroba psychiczna, ciężki stan zdrowia oraz uzależnienie od alkoholu lub narkotyków. Należy pamiętać, że nie jest to wyczerpujące zestawienie i każdy przypadek oceniany jest z osobna.
We wniosku należy również dokonać opisu stanu rodzinnego wnioskodawcy (osoby, która występuje z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie) i uczestnika (czyli osoby która ma zostać ubezwłasnowolniona) poprzez wskazanie jakie jest ich pokrewieństwo oraz dołączenie odpowiednich dokumentów, np. odpisu skróconego aktu urodzenia.
Istotne dla sądu informacje zawierają również zaświadczenia lekarskie wydawane przez lekarza psychiatrę, neurologa itp. Jeżeli nimi dysponujemy należy je załączyć. Ważną kwestią są również zeznania świadków opisujące jak wygląda stopień radzenia sobie z codziennymi sprawami osoby która ma zostać ubezwłasnowolniona. Nie zawsze bowiem osoba np. chora psychicznie nie jest w stanie poradzić sobie z prowadzeniem codziennych spraw, a w związku z tym sąd każdorazowo musi rozważyć, czy konieczne jest ubezwłasnowolnienie.
We wniosku należy również, i być może jest to najważniejsza decyzja, wskazać kandydata na opiekuna/kuratora osoby mającej być ubezwłasnowolnioną. Najczęściej zostaje nim małżonek lub krewni. Zaznaczyć należy, że wskazana powyżej osoba nie może być wnioskodawcą w prawie, gdyż w przeciwnym wypadku mogłoby dojść do konfliktu interesów. Do wniosku można załączyć pisemną zgodę osoby która ma być w nim wskazana jako opiekun/kurator.
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie odbywa się wprawdzie w trybie nieprocesowym, to znaczy nie ma w nim dwóch ścierających się ze sobą stron. Pomimo tego, należy się jednak liczyć z pewną dozą oporu i niechęci po stronie osoby mającej być ubezwłasnowolnioną, gdyż ww. postępowanie ingeruje w jej możliwości decyzyjne względem własnej osoby.
Pomimo tego należy jednak pamiętać, iż instytucja ubezwłasnowolnienia nie istnieje by kogokolwiek skrzywdzić, lecz w celu pomocy osobie, która takiej pomocy potrzebuje.
Adwokat Marcin Smyczek
Roszczenia nabywcy zwierzęcia rasowego (i nie tylko) w przypadku wykrycia wad,Umowa przedwstępna przy zakupie nieruchomości,Przepisy karne epidemii,Tarcza antykryzysowa – zwolnienie z ZUS,Świadczenie Postojowe,Prawo w czasach zarazy,Czy da się uniknąć kary pozbawienia wolności,